Każdy genealog wie, że podstawowym źródłem informacji podczas jego badań są metryki. Ten typ dokumentu odpowiada jak na pytanie o konkretnej osobie tak i może przydać się dla analizy pytań bardziej trudnych. Spróbujmy na podstawie aktów zgonów parafii Rożyszcze (były powiat łucki województwa wołyńskiego) poznać tragiczne losy katolików tych okolic od września 1939 roku do września 1943 roku. Ogólnie, w ciągu 4 lat odnotowano 389 zgonów, z których ok. 300 było z normalnych przyczyn: starości, chorób, wypadków. Niestety, byli osoby, którzy umarli od ran, bomb, zabicia... o takich dalej.
Pierwszą ofiarą wojny został Bernard Olkowski z Dymitrówki, który zmarł 15 września 1939 roku wskutek bombardowania tych terenów. Chociaż według różnych źródeł są informację o masowych mordach na żołnierzach i cywilach we wrześniu 1939, ale metryka tego nie potwierdza.
Ponad rok w parafii Rożyszcze nie było żadnego zgonu wskutek wojny czy z przyczyn agresji od rąk innych ludzi. Dopóki 29 października nie został zabity Wolak Wincenty z Olganówki. Warto zauważyć, że pierwszą przyczyną zgonu 71-letniego Wołynianina zaznaczono „starość”, ale potem poprawiono.
W czerwcu 1941 roku Niemcy atakują Związek Radziecki i na Wołyniu zaczyna się nowy etat działań wojennych. W metrykach odnotowano 23 zabitych człowieka w ciągu 9 dni: 26.06 — Zabłotna Marianna [zw - profil na stronie zbrodniawolynska.pl] z Olganówki. Od ran, 23 lipca 1941 roku, zmarła 2-letnia córka Marianny — Krystyna [zw]. 27.06 — Kokoszko Piotr z Rożyszcz 29.06 — Tuński Dionizy z Bejnarówki, Kostomski Kazimierz z Rożyszcz, Paluch Józef i Ziembowski Anastazy z Sitarówki,
30.06 — Kopera Franciszka, Kopera Jóżefa, Karanda Jan z Walerjanówki i Wardach Julian z Sitarówki
01.07 — Pachla Józef z Katerynówki, Mendaluk Roman, Wardach Julian [zw], Ozimek Stanisław, Boiłek Władysław, Boiłek Maria, Marek Monika, Marek Feliksa z Sitarówki, Dymiańczuk Adam z Walerjanówki. Dla pierwszych 4 osób zaznaczono, że zostali zabici od bomby.
02.07 — Ziomek Wojciech [zw] z Olganówki
03.07 — Rzemiński Michał [zw] z Olganówki
04.07 — Bałka Maria z Wasylówki
22 sierpnia została zabita Kupczyk Irena z Sitarówki, a 2 października od ran otrzymanych od wybuchu pocisku zmarł Gaweł Czesław z Retowo.
W ciągu 1942 roku odnotowano 4 nietypowych zgony: 13.02 — Duszyńska Marjanna z kol. Francuzy zmarła od zakażenia po poranieniu. Nie wiadomo co było przyczyną tego poranienia. 20.02 — Zabito Ziembowskiego Władysława z Rudni i Sokołowskiego Bronisława z Nowego Dubiszcza. 07.10 — Zabito Soszyńskiego Władysława z Kopaczówki.
Wiosną 1943 roku w metrykach odnotowano skutki atak na Katerynówkę i Jasinówkę oraz kilka pojedynczych nieprzyrodnich zgonów: 15.04 od rany w nodze zmarła Bartoszewicz Leonarda z Gruziatyna. 06.05 w Katerynówce zginęło według metryki 19 osób: Koper Wojciech [zw] i Zofia [zw], Morawski Władysław [zw], Kowalczyk Paweł, Marjanna, Antonina i Alina, Stefaniak Stanisław [zw], Maria [zw], Henryk [zw] i Stanisława [zw], Tomas Walenty [zw] i Tadeusz [zw], Dunia Maria [zw], Mękał Piotr [zw], Aniela [zw], Leontyna [zw] i Mirosław [zw]. 10 czerwca w szpitalu w Łucka zmarła Mękał Rozalia [zw].
10.05 zabito Kaczora Tadeusza [zw] z Zalisiec.
15.05 zabito Hermana Bronisława [zw] z Sitarówki. Ciał udało się znaleźć tylko 19 września.
17.05 w Jasinówce zginęli: Regim Stanisław oraz Kaliszewski Grzegorz, Antonina i Józef.
19.05 zabito Ziembowskiego Leona Tadeusza z Sitarówki.
W ciągu lata 1943 roku w metrykach są jeszcze 17 aktów zgonu:
03.07 w szpitalu w Łucku od rany w głowie umarł Żulewski Ryszard z kol. Francuzy.
13.07 zabito Wardach Stefanię [zw] z Sitarówki i Zienkiewicza Ludwika z niewiadomej miejscowości.
20.07 w Ukanikach zginęli: Dobrzyński Feliks [zw], Pawłowski Władysław [zw], Siedlecki Kazimierz [zw] i Zbigniew [zw], Chocholska Adela [zw], Łaskarzewski Lubomir [zw] i Franciszek [zw].
29.07 od rany z postrzału umarł Dybiec Eugeniusz [zw] z Retówki.
02.08 zabito Filipowicza Jana i Ryszkiewicza Wincentego z Czebeń oraz od ran z postrału umarła Kawiak Feliksa z Retówki.
04.08 zabito Jankiewicza Lubomira z Adamówki.
Ostatnim odnotowanym zabójstwem w metryce parafii Rożyszcze jest akt zgonu 3 września 1943 roku komendanta polskiej policji w Rożyszczach Czarneckiego Mariana [zw].
